رشته شیمی مناسب چه کسانی است؟
شیمی هنر ارتباط با جهان است. زبانی برای شنیدن نیروهای پنهان بین ذرهها و کشف حقیقت ماده است. شیمی شنیدن رازگشایی از یک رمز و خلق یک ترکیب با آموختن قواعدی بر مبنای روش علمی به حساب می‌آید. امروز شیمی حس گم شده انسان است تا زندگیاش را به روز کند.
با توجه به اینکه در رشته شیمی خلاقیت برای یافتن کار و تولید ثروت حرف اول را میزند، کسانی که به خاطر جبر زمان یا جبر مکان و از روی ناچاری قصد انتخاب آن را دارند، بهتر است در انتخاب خود تجدید نظر کنند؛ آنهایی که بدنبال یک مدرک دانشگاهی برای قاب کردن هستند نیز به یقین در رشته شیمی راه به جایی نخواهند برد. اگر بخواهیم ساده بگوئیم، رشته شیمی برای کسانی مناسب است که حقیقتاً به علم شیمی عشق می‌روزند.
کدام دروس دوره دبیرستان در رشته شیمی بیشتر کاربرد دارند؟
در ادامه و در راستای پاسخ به این پرسش به گرایش‌های رشته شیمی پرداخته‌ایم:
- آلی: ساخت (سنتز) ترکیبات آلی جدید، بررسی و شناسایی ترکیبات، مکانیسم واکنش‌ها، بیوشیمی
- معدنی: مطالعات و سنتز ترکیبات معدنی، آلی-فلز (کمپلکس)، تهیه ترکیبات مختلف (مانند اسید، باز) از مواد اولیه ارزان قیمت
- تجزیه: نوشتن دستور کار برای شناسایی مجهول یا اندازهگیری مقدار آن در نمونه، آموختن نحوه کار با دستگاههای آنالیز مانند کروماتوگرافی، جذب و نشر اتمی، اسپکتروسکوپی، اشعه ایکس و الکتروشیمی
- شیمی فیزیک: مطالعات تجربی و تئوری در حیطه ترمودینامیک و سینتیک واکنش‌ها
- شیمی کاربردی: تا حدودی دروس عملی و نگاه مهندسی به شیمی در این گرایش بیشتر است. بنابراین مهارت آزمایشگاهی بالاتری نیاز دارد.
- نانو شیمی: گرایش بین رشتهای است. به بهبود ویژگیهای ترکیب با دخالت در ابعاد آن پرداخته میشود.
- آموزش شیمی: بیشتر در دانشگاههای مرتبط با آموزش و پرورش روی آن مانور داده میشود؛ هدف این رشته تربیت افرادی است که بتوانند بهبودهای شگرف در آموزش شیمی ایجاد کنند.
- شیمی دارویی: با آنکه ممکن است در نگاه اول، این گرایش برای علاقه‌مندان به داروسازی بسیار جذاب به نظر برسد، ولی باید یادآور شد به هیچ عنوان نمیتوان با مدرک شیمی دارویی چه ارشد، چه دکتری و … مجوز احداث داروخانه گرفت. اما اگر علاقهمند به همکاری موثرتر در داروسازیها (و نه داروخانه‌ها) هستید، در صورت ادامه تحصیل در زیرشاخههای پزشکی (سمشناسی و بیوشیمی بالینی) میتوانید در کنار کسانی قرار بگیرید که داروسازی خواندهاند.
- پلیمر: به سنتز و بررسی پلیمرهای مصنوعی و طبیعی و کاربرد آنها می‌پردازد.
- فیتوشیمی: بررسی شیمی گیاهان
- پیشرانهها: بررسی و کاربرد واکنش‌ها و مواد پرانرژی مناسب برای صنایع نظامی
- دریا: به بررسی شیمی آب، مواد معلق، محلول، آلایندهها و جمعآوری اطلاعات جدید در زمینه شیمی در دریا و اقیانوس می‌پردازد.
- اسانس: نوع، درصد اجزاء، ویژگیها و نحوه جداسازی ماده موثر گلها برای تولید اسانس مصنوعی
مهم‌ترین دروس دانشگاهی رشته شیمی چه هستند؟
مهم‌ترین دروس دانشگاهی رشته شیمی به ترتیب عبارت هستند از:
- دروس پایه مانند شیمی عمومی و ایمنی در آزمایشگاه
- دروس اصلی مانند شیمی آلی، شیمی تجزیه، شیمی فیزیک، شیمی معدنی و آزمایشگاههای مرتبط با هریک و روشهای جداسازی در شیمی تجزیه و شناسایی ترکیبات آلی
- دروس تخصصی از جمله شیمی صنعتی، اصول تصفیه آب و پساب‌های صنعتی، خوردگی، طیف سنجی
- دروس اختیاری شیمی دارویی، آمار در شیمی تجزیه، نانوشیمی و مبانی بیوتکنولوژی
فارغ التحصیل رشته شیمی در چه کارها و صنایعی می‌تواند شاغل شود؟
شیمی به علاقهمندانش عشق میورزد تا آنجا که به آنها میآموزاند که چگونه با هر سرمایه و هر توانی کارآفرین بشوند. کدام رشته را میشناسید که دانش آموخته آن بتواند در یک زیر زمین ساده با کمترین امکانات اما با ایمنی بالا، محصول قابل فروش تولید کند؟ کدام صنعت را میشناسید که به شیمی احتیاج نداشته باشد؟ کدام کارخانه بدون آزمایشگاه شیمی می‌تواند پیشرفت کند؟
در شیمی برای کار باید کارگر بود. با بِشِر زندگی کرد و با مولکول دو اتمی اکسیژن دوست بود. دوستان اگر همچون گازهای نجیب لایه ظرفیت پر دارید و هیچ انگیزهای برای واکنش شیمیایی ندارید به دنیای شیمی قدم نگذارید. شیمی نیاز به فلوئورهای تشنه الکترون و سزیمهای الکتروپوزیتیو دارد.
به طور عمومی عمده مشاغلی که فارغ التحصیلان رشته شیمی می‌توانند در آنها مشغول به کار شوند در فهرست زیر قرار می‌گیرند:
- شرکتهای داروسازی در بخش کنترل کیفیت (QC) و تحقیق و توسعه (R&D)
- کارخانجات تولید مواد اولیه غذایی و دارویی
- اپراتور دستگاههای آنالیز کیفی و کمی در شرکتهای دولتی و خصوصی
- آزمایشگاههای همکار معاونت غذا دارو (سیب سبز سلامت)
- آزمایشگاههای محیط زیست، استاندارد و …
- شرکت تولید مواد شیمیایی
- شرکتهای مرتبط به فروش تجهیزات و مواد شیمیایی
- معلم حق التدریس آموزش و پروش
- سرپرست آزمایشگاه مرتبط
- کارشناس فنی و سرویس دستگاههای آنالیز
- کارآفرینی
بازار کار رشته شیمی به چه صورت است؟
به طور کلی، بازار کار مرتبط با رشته شیمی از متغیرهای شناخته شده و ناشناخته متعددی تاثیر می‌پذیرد، از عوامل اقتصادی و سیاسی گرفته تا مسائل اجتماعی، فرهنگی و حتی مذهبی. البته ناگفته نماند هر چقدر دانشآموخته این رشته مهارت عملی بالاتری داشته باشد و از بروز آن ابایی نداشته باشد در پیدا کردن کار دلخواه موفق‌تر خواهد بود.
درکشوری مانند هند، تمام خروجیهای شیمی و مهندسی شیمی دارای کار هستند و حتی به کشورهایی مانند ایران نیز صادر میشوند. در شرایط فعلی کشور رشتههایی که به محض اتمام درس دانشگاهی درآمد سرشاری را برای فرد به ارمغان بیاورند وجود ندارد. در رشته شیمی هم با تلاش میتوان کار مرتبط پیدا کرد، اما باید در نظر گرفت که حقوق مورد نظر نیز متناسب با توان و ظرفیت کار خدماتی خواهد بود و برای رسیدن به ثروت بیشتر باید خلاقیت به خرج داد و وارد عرصه کارآفرینی شد.
رشته شیمی در شاخه کاردانی نیز به صورت شیمی علوم آزمایشگاهی دانشجو می‌پذیرد و پذیرش در آن بیشتر از شاخه فنی و کاربردی صورت می‌گیرد؛ افرادی که به این طریق تحصیل کرده‌اند با مقداری کسب تجربه در بازار کار، می‌توانند جایگزین استخدام کارشناس شیمی شوند، هر چند که دریافتی آنها احتمالاً کمتر از کارشناسان شیمی خواهد بود.
امکان ادامه تحصیل در رشته شیمی در داخل ایران چگونه است؟
تقریبا دانشگاهی در حوزه وزارت علوم وجود ندارد که کارشناسی ارشد مرتبط با شیمی را نداشته باشد. حتی دانشآموخته شیمی می‌تواند در برخی کد رشتههای وزارت بهداشت نیز در امتحان ارشد شرکت کند. بنابراین، امکان ادامه تحصیل تا مدرک دکتری در داخل کاملا فراهم است و حتی اخیرا برای گرفت دوره پسادکتری نیز دانشگاههای داخل اقدامات خوبی را انجام دادهاند.
امکان ادامه تحصیل در رشته شیمی در خارج از کشور به چه صورت است؟
رشته شیمی یکی از رشتههای با پذیرش آسان در کشورهایی مانند استرالیا، کانادا، اتریش و … برای مقطع بالاتر از کارشناسی است. پذیرش گرفتن با توجه به معدل دوره لیسانس، دانشگاه محل تحصیل و عوامل دیگر با دریافت توصیهنامه علمی از اساتید دوره کارشناسی کاملا امکان پذیر است، اما گرفتن بورسیه تحصیلی یا دریافت کمک هزینه تحصیلی و موارد این چنین، نیازمند تلاش و کوشش بیشتری است.
دروس دانشگاهی رشته شیمی تا چه میزان نیازهای بازار کار را پاسخگو هستند؟
چون شیمی کاملا مبتنی بر تجربه است با آزمایش عجین شده است. بنابراین، آموختن دانش و پر کردن ذهن از مجموعه اطلاعات و ریزاطلاعات مهم برای جذب در بازار کار لازم است اما کافی نیست. یک علاقهمند شیمی، باید جزییات این علم را با تکرار و تکرار حفظ کند، با واحدهای عملی، دیدن دورههای مفید و بازدیدهای علمی و نیز فیلمها و انیمیشنهای مرتبط، آنچه را که حفظ کرده بفهمد و در نهایت بتواند آنها را در عمل به کار ببرد.
سرفصلهای دروس شیمی، بر مبنای این گفتار کاملا تنظیم نشده است، اما با وجود نقص در ساختار آها یک دانشجوی هوشمند می‌تواند در صورتی که پله اول را به خوبی طی کرده باشد با استفاده از حاشیهها و پاورقیهای کتاب‌های درسی و گذراندن واحدهای آزمایشگاهی زیاد این رشته و بهرهمندی از محضر اساتید با تجربه، روز به روز مهارت عملی خود را متناسب با اطلاعات علمی بالا برده تا برای جذب در بازار کار در اولویت قرار گیرد. به طور خلاصه دروس دانشگاهی در این رشته کمتر از 50 درصد نیازهای بازار کار را مرتفع می‌سازند.
نویسنده: محمد حجتی